Tekenen en schilderen | Compositie
Onder compositie verstaat men de door de kunstenaar aangebrachte rangschikking van elementen in een tekening of schilderij.
Over compositie zijn vele dikke boeken geschreven. Een wat simpeler versie voor beginners vind je hieronder.
Hoewel er vaak geprobeerd is de “ideale compositie” te beschrijven, bijvoorbeeld bij de zogenaamde gulden snede, blijft de compositie toch vooral een kwestie van smaak en inzicht van de kunstenaar.
Sterker nog, veel kunstenaar hebben een hekel aan al dit soort conventies. En leggen die dus allemaal gewoon naast zich neer. Misschien helpt een stukje theorie?
De fundamenten van compositie in de schilderkunst
Compositie in de schilderkunst mag je zien als een soort skelet van een kunstwerk. De compositie vormt de structuur en ondersteunt de schoonheid van het kunstwerk. De compositie beïnvloedt met name hoe een schilderij wordt waargenomen, begrepen en gewaardeerd door de kijker. Door middel van verschillende elementen zoals de balans, het ritme, het contrast en de werking van het perspectief, kan een schilder zorgen voor een harmonieuze en boeiende compositie. Laten we eens een paar essentiële beginselen van compositie in de schilderkunst op een rijtje zetten.
De balans, belangrijk in de compositie
Balans is een doorslaggevend aspect van compositie. De balans verwijst naar de verdeling van het visuele gewicht en de elementen binnen een schilderij. Er zijn twee soorten balans van belang bij composities, namelijk symmetrie en asymmetrie. Een symmetrische balans wil zeggen dat er sprake is van een gelijke verdeling van elementen rond een centraal punt. Een asymmetrische balans draait om een gelijkwaardige verdeling van visuele gewicht zonder dat er sprake is van een strikte symmetrie. Het kiezen van de juiste balans hangt af van het gewenste effect dat de kunstenaar wenst te bereiken.
Het ritme zorgt voor de beweging
Ritme in een schilderij creëert een gevoel van beweging en herhaling. En daardoor wordt de kijker door het kunstwerk geleid. Dit ritme kan worden bereikt door het herhalen van vormen, kleuren of lijnen en wel op een consistente manier. Het ritme kan zowel regelmatig als juist bewust onregelmatig zijn. Ook hier weer afhankelijk van de intenties van de kunstenaar. Ritme kan de harmonie versterken en een gevoel van samenhang geven aan het schilderij.
Contrast voor verschil tussen licht en donker
Contrast verwijst naar het verschil tussen verschillende elementen in een schilderij, zoals licht en donker, kleur, vorm of textuur. Door contrast te gebruiken, kan een kunstenaar de aandacht van de kijker in een bepaalde richting sturen. De kunstenaar kan zo voor diepte en een gevoel voor afmetingen zorgen in het kunstwerk. Een goed gebruik van contrast kan een schilderij levendiger maken en het een stevige dieptewerking.
Het perspectief in een compositie
Het perspectief is essentieel voor het creëren van de illusie van diepte en ruimte op een plat vlak. Er zijn verschillende soorten perspectief, waaronder lineair perspectief en atmosferisch perspectief. Ook de hoek van zien wordt tot het perspectief gerekend en leidt tot termen als kikkerperspectief en vogelperspectief. Lineair perspectief maakt gebruik van convergerende lijnen die samenkomen op één of meer denkbeeldig punt(en) op de horizon, terwijl atmosferisch perspectief de vervaging en verkleuring van objecten op de achtergrond benadrukt om diepte te suggereren.
Harmonie en eenheid zijn belangrijk in een kunstwerk
Harmonie en eenheid zijn van fundamenteel belang voor een succesvolle compositie. Harmonie ontstaat wanneer alle elementen in een schilderij samenwerken om zo een samenhangend geheel te vormen. Dit kan worden bereikt door consistentie in kleurgebruik, vormen, en stijl. Eenheid houdt in, dat het geheel meer is dan de som der delen; alle elementen moeten met elkaar samenwerken om een overkoepelend effect te creëren dat aantrekkelijk is voor het oog van de kijker.
Conclusie
Compositie in de schilderkunst is een uitgebreid en complex onderwerp. Maar wel een onderwerp dat de kern vormt van een al dan niet geslaagd kunstwerk. Door balans, ritme, contrast, perspectief, harmonie en eenheid te begrijpen en te beheersen, kunnen kunstenaars schilderijen maken, die niet alleen visueel aantrekkelijk zijn, maar ook emotioneel en intellectueel stimulerend. Het beheersen van deze beginselen stelt kunstenaars in staat om hun creatieve visie effectief over te brengen en een blijvende indruk achter te laten op de kijker.
