Aquarel | Deze waterverfvariant hoort bij de meest populaire schilderstechnieken

Tekenen en schilderen | Aquarel geeft snel resultaat

Aquarel hoort bij de meest populaire schildertechnieken

Maar wat is aquarel nu eigenlijk?

 

 

Aquarelverf is in feite water met opgeloste pigmenten

Al vele eeuwenlang zijn waterverftechnieken, zoals aquarel en gouache, door kunstenaars over de gehele wereld toegepast. Deze verfsoorten, die dus op basis van water als verdunner zijn, boden miljoenen kunstenaars in de loop der eeuwen de mogelijkheden om hun emoties uit te drukken.

Aquarelverf of gouache is een type verf dat is samengesteld uit wateroplosbare pigmenten. En die opgeloste pigmenten worden met nog wat meer water verdund zodat ze voor schilderwerk gebruikt kunnen worden.

 

Set aquarelverf in tubes

Water als schilder medium

De pigmenten van aquarel zijn heel gevarieerd in toonwaarde. We kunnen met aquarelverf werken met hele lichte kleuren tot zelfs flink donkere tinten. De voornaamste factor, die de intensiteit van de kleur bepaalt, is de hoeveelheid water die de schilder heeft gebruikt is als verdunner.

Men kent water in Europa als schilder medium al sinds de prehistorie. Maar pas sinds de Renaissance is men water als verdunner in de schilderkunst gaan toepassen. Door de verschillende toonwaarden zijn er met de techniek van het aquarelleren oneindig veel kleurvarianten in het schilderwerk mogelijk. Een kunstenaar zal niet snel om een kleur verlegen zitten. Met wat mengwerk kun je vrijwel alles realiseren. 

"Waterverf" heeft geen echt lekker imago

Olieverf  is volgens velen voor de "echte kunstschilders" onder ons. Acrylverf gaat ook nog wel als je een beetje begint, maar de kreet waterverf doet te veel mensen denken aan hun verfdoos van de kleuterschool waar ze met een intens geklieder de eerste stappen op het pad van de beeldende kunst hebben gezet. Want toen sprak je echt van waterverf. Van aquarel sprak toen nog niemand. En plakkaatverf. Dat kwam je ook wel eens tegen. Ook dat kon je namelijk goed met water verdunnen. En plakkaatverf was goed dekkende verf, in tegenstelling tot die waterverf uit de verfdoos.

Het verschil tussen plakkaatverf en gouache

Overigens is het verschil tussen plakkaatverf en gouache niet zo groot. Zeker minder ervaren kunstschilders zullen het verschil nauwelijks merken.  Plakkaatverf komt qua samenstelling aardig overeen met gouache. Maar het goedkopere plakkaatverf maakt gebruik van grovere pigmenten. Plakkaatverf is dan ook veel goedkoper en de kwaliteit is eveneens wat minder dan die van gouache. Het verschil tussen beide soorten verf zit hem voornamelijk in de kwaliteit. 

Maar even terug naar die plakkaatverf van onze lagere school.  Goed, er zat bij thuiskomst uit school misschien wat restanten verf in je haar. Maar je had wel enorm veel lol met je eerste schilderpogingen gehad. Vooral dat plezier is heel veel waard. Dat legt een basis voor de toekomst. Maar ja, de term waterverf heeft er wel een forse deuk door in het imago opgelopen.

Aquarel in plaats van waterverf

Maar om dat imagoprobleem van waterverf te voorkomen, spreken de meeste schilders dan maar van aquarel. Het is hetzelfde spul maar het klinkt gewoon een stuk beter. "Het bekt beter" wordt er wel gezegd. Aangezien wij voor woorden en termen niet gevoelig zijn doen we er hier niet moeilijk over. We gebruiken we de termen aquarel en waterverf gewoon lekker door elkaar. We hebben geen echte voorkeur.

De verfdoos, die zo vaak miskende voorloper van aquarel

De eerste voorstellingen in waterverf

Men neemt aan dat de meest traditionele thema’s uitgevoerd in de waterverftechniek, aquarel of gouache, botanische voorstellingen en beelden van het dierenleven zijn. De techniek van het schilderen met waterverf dan wel aquarel heeft zich in de loop van de 18de eeuw door een aantal factoren verder verspreid tot het tot de meer populaire schilder technieken van de huidige tijd behoorde.

Aquarelleren was een deftige bezigheid 

Een voordeel daarbij was dat binnen de "betere" kringen van de elite en aristocratie het schilderen met waterverf beschouwd werd als een uiting die uitstekend paste bij een goede en verfijnde opleiding. Het schilderen met aquarelverf of waterverf was een waardige en deftige manier om de tijd te doden. En vrije tijd had men bij deze kringen vaak meer dan genoeg. Het aquarelleren werd "booming".

Aquarel leende zich goed voor het maken van landkaarten

Daarnaast werd aquarel steeds meer toegepast door makers van kaarten en plattegronden. Die landkaarten werden door zowel publieke als militaire organisaties gebruikt. Dingen die milititairen kunnen gebruiken maken vaak een supersnelle groei door, vooral tijdens een oorlogssituatie. En aan oorlogen was ook maar zelden gebrek.

Ook de ontwikkeling van zwaardere papiersoorten en betere penselen droegen bij aan de groeiende populariteit van de waterverftechnieken. Zwaar papier werkt nu eenmaal een stuk gemakkelijker omdat het de waterverf goed absorbeert. Is die absorptie namelijk niet het geval, dan zal het water meer gaan "lopen" en een eigen weg over het papier gaan zoeken. Dat kan op zich wel tot verbazende en originele resultaten leiden,  maar de meeste kunstenaars houden hun technieken toch wel erg graag een beetje zelf in de hand. 

De vier basis-ingrediënten van waterverf

Er zijn vier basis-ingrediënten waaruit waterverf is samengesteld, namelijk

1. Pigment;
2. Arabische gom;
3. Toevoegingen om de kleur goed te krijgen en;
4. Oplosmiddel (water in dit geval).

1. Het pigment is hierbij de belangrijkste component omdat deze de verf zijn specifieke kleur gaat geven. Pigmenten worden uit allerlei materialen gewonnen. De zogenaamde natuurlijke mineralen zijn de oudst bekende pigmenten. 

2. Het kleverige Arabische gom is nodig om het pigment in suspensie te houden. Anders zou het korrelig en daardoor onbruikbaar worden. Ook dient deze arabische gom om de kleurstoffen goed aan het aan het beschilderde oppervlak te hechten.

3. Om te viscositeit (zeg maar het gemak waarmee je de verf aan kunt brengen), de dekkingskracht, de houdbaarheid of de kleur te veranderen worden bepaalde toevoegingen gebruikt die specifiek zijn voor deze toepassing en of kleur.

4.  Tenslotte komt er een oplosmiddel aan onze aquarelverf te pas. Uiteraard is dit water, nodig om de verf voor gebruik te verdunnen

Aquarel is verkrijgbaar als vloeibare verf in tubes en in droge napjes 

In het verleden was het werken met waterverf arbeidsintensief.  De aquarelverf  was alleen in kleine blokjes beschikbaar. (Wie riep daar verfdoos?) Die blokjes moesten met water worden bevochtigd en dan met een mesje of iets vergelijkbaars afgeschraapt. De moderne, op de markt beschikbare soorten waterverf zijn in twee vormen beschikbaar. De metalen of kunststof tubes met vloeibare verf en de droge napjes.

Er zijn verschillende kwaliteiten aquarelverf

Beide soorten aquarelverf zijn in twee professionele kwaliteiten te verkrijgen. De B-kwaliteit, die wat meer vulmiddel bevat en de A-kwaliteit die minder vulmiddel bevat. Vulmiddel vervangt de veel duurdere pigmenten. Maar dit gaat dan wel ten koste van de kleurkracht en de intensiteit van de gebruikte kleuren. Door minder vulmiddel te gebruiken (zoals het in de praktijk veel gebruikte krijt)  wordt de verf rijker van kleur. En het gebruik van minder vulmiddel maakt ook meer levende kleurmengingen mogelijk. Daarnaast zijn er speciale soorten te krijgen, die minder pigment bevatten.

Dit zijn de soorten die als studiekwaliteit worden aangeduid. Ook hier is de intensiteit en kleurkracht vaak lager. Let er bij het gebruik van goedkope verfsoorten altijd op dat ook de lichtechtheid goed is, anders zal onze aquarel snel gaan verkleuren onder de invloed van zonlicht.

Met name het onzichtbare UV-licht, dat veel in zonlicht voorkomt, heeft de neiging om de kleuren van pigmenten aan te tasten. En weg is weg waar het kleuren betreft. Het proces is niet te stoppen of terug te draaien.

Schildertechnieken, wassing en glaceren

Het schilderen met aquarelverf kan op verscheidene manieren gebeuren. Nat en glaceren is een basistechniek. Om individuele penseelstreken te verbergen of te verdoezelen, wordt een verdunde verf gebruikt om een vlak met een egale kleur te verkrijgen. Deze techniek noemt men "wassing". Als men een kleurlaag over een eerdere laag aanbrengt, noemt men dat ‘glaceren’.

Nat in nat werken

Een andere techniek is "nat in nat" werken. Dit wordt de meest opvallende eigenschap van het aquarelleren genoemd. Bij deze techniek breng je verf of water aan op een plaats waar eerder water of verf zijn aangebracht, die op dat moment nog nat zijn. De kleuren gaan daardoor in elkaar vervloeien wat een bijzonder maar nogal onvoorspelbaar effect zal geven. De onvoorspelbaarheid is iets wat volgens vele kunstenaars juist de charme van dit soort technieken op waterbasis is.

Droge penseeltechniek

Als je wat meer controle wilt over wat de uiteindelijke effecten zullen zijn, dan is de droge penseeltechniek aan te raden. Je bouwt de kleur dan op. Of je mengt deze met korte, precieze penseelstreken die in elkaar moeten overvloeien om het (hier niet gewenste) effect van pointillisme of streperigheid te voorkomen

Welke techniek je ook prefereert, aquarel ofwel waterverf blijft één van de mooiste technieken om schilderijen een levendige uitstraling te geven.

Eventjes genoeg over aquarel en waterverf. En nu verder....

Wilt u zelf eens met tekenen en schilderen kennismaken? 

Gewoon doen. Het is echt heel leuk 

Wilt u misschien eens wat meer weten over perspectief?

Wilt u meer met compositie doen?

Wilt u naar levend model gaan tekenen?  Bij u thuis? Of bij het model?

Zoekt u verder nog andere begrippen?

Zoekt u begrippen uit de kunstgeschiedenis?