Tekenen en schilderen | Encaustiek
De kunsttechniek encaustiek is een oude techniek met moderne mogelijkheden
Wat is encaustiek ?
Encaustiek is een oude techniek waarbij pigmenten worden gemengd met een hete was die dan als bindmiddel wordt gebruikt.
Encaustiek is een eeuwenoude kunsttechniek waarbij pigmenten worden vermengd met gesmolten bijenwas en vervolgens op een oppervlak, meestal hout of doek, worden aangebracht. Deze techniek biedt niet alleen levendige kleuren, maar ook een tastbare textuur en diepte die uniek is in de kunstwereld. Hoewel encaustiek al duizenden jaren wordt gebruikt, blijft het relevant en aantrekkelijk voor hedendaagse kunstenaars. In dit artikel bespreken we de geschiedenis, het proces, de materialen en de moderne toepassingen van encaustiek, evenals de voordelen en uitdagingen van deze fascinerende techniek.
De Geschiedenis van Encaustiek
Encaustiek is een van de oudste schildertechnieken ter wereld. De naam is afgeleid van het Griekse woord “enkaustikos,” wat “inbranden” betekent. De techniek werd voor het eerst gebruikt door de oude Grieken en Egyptenaren. De bekendste voorbeelden van encaustiek zijn de Fayum-portretten, die dateren uit de eerste tot derde eeuw na Christus. Deze portretten, die werden gemaakt als begrafenisportretten, tonen opmerkelijke details en kleuren die tot op de dag van vandaag bewaard zijn gebleven dankzij de duurzame eigenschappen van bijenwas.
In de loop der eeuwen werd encaustiek echter minder populair, waarschijnlijk vanwege de opkomst van eenvoudiger technieken zoals tempera en olieverf, die minder gespecialiseerde apparatuur en vaardigheden vereisten. Toch is encaustiek in de 20e eeuw nieuw leven ingeblazen door moderne kunstenaars die de unieke visuele effecten en de veelzijdigheid van de techniek herontdekten.
Het Proces van Encaustiek
Het maken van encaustische kunstwerken vereist enkele specifieke stappen en materialen. Hier volgt een overzicht van het proces:
1. Voorbereiding van de materialen
Voor encaustiek is gesmolten bijenwas het belangrijkste bindmiddel, waaraan pigmenten worden toegevoegd om kleur te creëren. De bijenwas wordt vaak gemengd met damarhars, een natuurlijk hars dat de was harder en duurzamer maakt. Dit mengsel wordt gesmolten op een lage temperatuur, meestal op een speciale encaustische verwarmingsplaat of met een dubbelwandige pan om de temperatuur constant te houden.
2. Het aanbrengen van de was
De gesmolten was wordt met kwasten, spatels of andere gereedschappen op een oppervlak aangebracht. Traditioneel wordt hout gebruikt als ondergrond, omdat het stevig genoeg is om meerdere lagen was te dragen zonder te buigen of te vervormen. Doek kan ook worden gebruikt, maar vereist vaak een stevige onderlaag om te voorkomen dat het buigt onder het gewicht van de was.
3. Lagen en texturen opbouwen
Een van de unieke kenmerken van encaustiek is de mogelijkheid om in lagen te werken. Kunstenaars kunnen laag na laag was aanbrengen, waarbij elke laag met een verwarmd gereedschap, zoals een hete luchtpistool of een verwarmingsijzer, wordt gesmolten en in de vorige laag wordt opgenomen. Dit creëert niet alleen een optische diepte, maar ook een fysieke diepte in het werk. Bovendien kunnen kunstenaars de was manipuleren door te krassen, te schrapen of andere texturen aan te brengen, wat resulteert in een breed scala aan visuele en tastbare effecten.
4. Inkapselen van materialen
Omdat was een flexibel medium is, kunnen andere materialen zoals papier, stoffen of zelfs natuurlijke objecten zoals bladeren en bloemen worden ingekapseld in de lagen van de was. Dit geeft kunstenaars een extra dimensie van creativiteit, aangezien ze gemengde media kunnen combineren in hun encaustische werken.
5. Afwerking en polijsten
Na het aanbrengen van de lagen en eventuele inkapselingen, kan de was worden gepolijst om een glanzend of mat oppervlak te creëren, afhankelijk van de voorkeur van de kunstenaar. De was kan eenvoudig worden gepolijst met een zachte doek, en het eindresultaat kan variëren van een subtiele glans tot een hoogglanzende afwerking.
Materialen en Gereedschappen voor Encaustiek
Encaustiek vereist enkele specifieke materialen die niet altijd standaard zijn in een traditionele schildersatelier
- Bijenwas en damarhars
Dit vormt de basis van encaustiek. Bijenwas is het belangrijkste bestanddeel, terwijl damarhars wordt toegevoegd om de was harder en duurzamer te maken.
- Pigmenten
Verschillende pigmenten kunnen worden gebruikt om kleur toe te voegen aan de gesmolten was, net als bij olieverf of aquarel. Sommige kunstenaars gebruiken ook kant-en-klare encaustische verfblokken.
- Verwarmingsplaat
Een speciale verwarmingsplaat of dubbelwandige pan is nodig om de was op de juiste temperatuur te houden zonder deze te verbranden.
- Hete gereedschappen
Gereedschappen zoals hete luchtpistolen, verwarmingsijzers en fakkels worden gebruikt om de lagen was te smelten en te versmelten.
- Ondergrond
Houtpanelen zijn de meest voorkomende ondergronden, maar sommige kunstenaars experimenteren met doek of andere materialen.
Voordelen van Encaustiek
1. Duurzaamheid
Een van de grootste voordelen van encaustiek is de duurzaamheid van de bijenwas. Werken gemaakt met deze techniek kunnen eeuwenlang meegaan zonder te vervagen of te barsten. Bijenwas is bestand tegen vocht en verslechtert niet zoals sommige olieverven of acrylverven dat kunnen doen.
2. Veelzijdigheid
Encaustiek biedt kunstenaars enorme veelzijdigheid. Door de lagen was en het gebruik van texturen en inkapselingen kunnen unieke visuele effecten worden bereikt. Bovendien kunnen kunstenaars de techniek combineren met andere media zoals olieverf, potlood, inkt en fotografie.
3. Diepte en Textuur
De mogelijkheid om lagen op te bouwen geeft encaustische werken een diepte en textuur die moeilijk te bereiken zijn met andere schildertechnieken. De was heeft een natuurlijke transparantie, waardoor onderliggende lagen door de bovenste lagen heen schijnen, wat een complex visueel effect geeft.
Uitdagingen van Encaustiek
1. Technische eisen
Omdat encaustiek een techniek is die afhankelijk is van het werken met gesmolten was, vereist het speciale apparatuur en gereedschappen. Het behouden van de juiste temperatuur is cruciaal om te voorkomen dat de was te vloeibaar of te hard wordt. Dit kan het proces technisch uitdagender maken dan bijvoorbeeld olieverf.
2. Gevoeligheid voor hitte
Hoewel bijenwas duurzaam is, kan het gevoeliger zijn voor hitte. Als een encaustisch kunstwerk aan hoge temperaturen wordt blootgesteld, kan de was zacht worden of zelfs smelten. Dit betekent dat werken met encaustiek zorgvuldig moeten worden bewaard en beschermd tegen extreme hitte.
Samenvattend
Encaustiek is een veelzijdige en boeiende kunsttechniek die zowel door oude meesters als moderne kunstenaars wordt gewaardeerd. De combinatie van rijke kleuren, texturen en de mogelijkheid om in lagen te werken, maakt het een uniek medium in de kunstwereld. Hoewel het proces enkele technische uitdagingen met zich meebrengt, biedt encaustiek kunstenaars eindeloze creatieve mogelijkheden. Met de juiste gereedschappen en materialen kunnen kunstenaars meesterwerken creëren die zowel visueel als fysiek indrukwekkend zijn, en die de tand des tijds moeiteloos doorstaan.
